HALİDE EDİP ADIVAR

1884 yılında dünyaya gelen Halide Edip, küçük yaşta annesini kaybetmiştir. Babası tarafından Batılı tarzda eğitimine tâbi tutulan ve Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nin ilk öğrencilerinden biri olan Halide Edip, ayrıca devrin tanınmış şahsiyetleri Şükrü Efendi’den Arapça, Rıza Tevfik’ten Türk edebiyatı ve felsefe, Sâlih Zeki’den de matematik dersleri almış, bu arada Fransızca ve musiki öğrenmiştir.

Ülkenin geleceğine şekil verecek çocukların iyi birer şahsiyet olarak yetişmeleri için önce kadının yetiştirilmesinin gerekli olduğunu savunan Halide Edip, ilk dönemde kaleme aldığı eserlerinde daha çok kadın ve çocuk eğitimi üzerinde durmuş ve bu bağlamda Teâlî-i Nisvan Cemiyeti’ni kurmuştur.

Dârülfünun Edebiyat Fakültesi’ne Batı edebiyatı hocası olan Halide Edip’in, Balkan Savaşı’yla birlikte Batı dünyasının Türk ve Müslümanlara karşı tutumu karşısında Batı’ya olan inanç ve güveni ciddi şekilde sarsılmıştır.

15 Mayıs 1919’da İzmir’in işgalinden sonra düzenlenen Fatih, Üsküdar ve Sultanahmet mitinglerine konuşmacı olarak katılan Halide Edip’in, özellikle Sultanahmet Mitingi konuşması büyük etki uyandırmıştır. Bu yıllarda Anadolu’ya gizlice silah kaçırma işinde görev almış, 1920’de eşi Abdülhak Adnan Bey ile birlikte Anadolu’ya geçerek Millî Mücadele’ye fiilen katılmış, cephelerde dolaşmış, Kızılay hastanelerinde görevler üstlenmiştir. Bir yandan Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde çalışırken diğer yandan o günün heyecanını aksettiren yazılarını İstanbul’da çıkan gazete ve dergilerde yayımlamış, Yunanlıların yaptıkları zulümleri tespit eden ve daha sonra Genelkurmay Başkanlığınca yayımlanan Tetkik-i Mezâlim Komisyonu raporlarının hazırlanmasında da görev almıştır. Millî Mücadele sırasında ordudaki çalışmalarından dolayı kendisine önce onbaşılık, daha sonra da başçavuşluk rütbeleri verilmiştir. Ayrıca, Yunus Nadi ile birlikte Anadolu Ajansı’nın kurulmasında ve ajansın adının “Anadolu” olarak belirlenmesinde rol oynamıştır.

Millî Mücadele’den sonra, kurucuları arasında Adnan Adıvar’ın da bulunduğu Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın İsmet Paşa (İnönü) hükümetince kapatılması ve Mustafa Kemal’le aralarında çıkan siyasi ihtilâflar yüzünden kocası ile birlikte Türkiye’den ayrılan (1925) Halide Edip, önce İngiltere’ye, daha sonra Fransa’ya yerleşmiştir. 1939 yılında yurda dönen Adıvar, 1940’ta profesör olarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde İngiliz Dili ve Edebiyatı Kürsüsü’nü kurmakla görevlendirilmiştir.

1950 - 1954 yılları arasında Demokrat Parti listesinden bağımsız İzmir milletvekili olmuştur. 9 Ocak 1964’te İstanbul’da hayatını kaybetmiştir.

Halide Edip Adıvar’ın başta Ateşten Gömlek, Sinekli Bakkal, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Mor Salkımlı Ev gibi çok sayıda eseri bulunmaktadır.

• İnci Enginün, “Halide Edip Adıvar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 1, 1988.