MUSTAFA SAGİR

Mustafa Sagir, Hindistan’ın Peşaver şehrinde dünyaya gelmiştir. İngilizler, Hindistan’ın çeşitli yerlerinden her beş yılda bir birkaç Hintli çocuk ayırır, bunları hükümet adına eğitmek üzere İngiltere’ye gönderirlerdi. Mustafa Sagir’i henüz on yaşındayken seçip İngiltere’ye götürmüşlerdir. Londra’nın küçük bir kasabasında özel bir okulda okumuş, Oxford Üniversitesi sınavlarına çalışarak buraya bağlı Lincoln Koleji ardından da Cambridge Üniversitesi’ni bitirmişti. İngiliz M16 (Gizli Servis) tarafından yetiştirilen Sagir, Arapça, Farsça, Almanca ve Türkçe bilmekteydi. 

Mustafa Sagir, Haydar adında bir Afganlıyı kullanarak Afganistan Emiri Habib El Han’ı öldürtmüş ve tutuklanmıştı. Ancak İngiliz baskısıyla sadece sınır dışı edilme cezası almıştır. Casusluktaki başarıları dolayısıyla, İngilizler Sagir’i Anadolu’daki Millî Mücadele’yi baltalamak ve Ankara’nın durumu hakkında ayrıntılı bilgiler toplamakla görevlendirmiştir. 1920 yılının ortalarında İstanbul’a gelmiştir. İngilizlerden kaçan ve onlara düşman bir Hint Hilafet Komitesi murahhası hüviyeti alan Mustafa Sagir, İstanbul Şehzadebaşı’ndaki evinde Türk ve Hint Uhivveti İslamiyye adlı bir cemiyet kurmuştur. Cemiyetin sürekli ziyaretçileri arasında, Erkân-ı Harp Subayı Filibeli Ali Bey, Yüzbaşı Emin Bey ile Muğlalı Mustafa Bey vardır. Böylelikle Sagir, Anadolu’ya silah kaçıran gizli örgütlerdeki Türk dostlarının yardımıyla Kasım 1920’de İstanbul’dan Anadolu’ya geçirilmiştir. Aralık 1920’de Ankara’ya ulaşmış ve Büyük Millet Meclisi binasında Mustafa Kemal ile görüşmüştür.

Sagir’in Ankara’daki faaliyetleri şüphe çekince görüştüğü kişiler ve faaliyetleri rapor edilmeye başlanmıştır. Mustafa Sagir’in İstanbul’daki yardımcısı Ferit Cavit aracılığıyla İngiliz Gizli Servisi üyesi Albay Nelson’a gönderdiği mektuplar incelenince casus olduğu anlaşılmıştır. Kimyager Avni Refik Bekman, amonyak kullanılarak yapılan incelemelerde birtakım kırmızı yazılar ortaya çıkınca Mustafa Sagir tutuklanmıştır. Sagir’in, mektubunda; Mustafa Kemal’in yaşantısı, evinden ne zaman dışarı çıktığı, otomobille nerelere gittiği, otomobilin hızı, otomobiline kimleri aldığı ve arkadaşlarının kimlerden oluştuğu gibi detaylı bilgiler vermekteydi. Artık Sagir’in Mustafa Kemal Paşa’ya suikast tertip etme niyetinde olduğu ortaya çıkmıştır. Nihayetinde Sagir’in tüm faaliyetlerini ve yazışmaları -kendisine Nelson tarafından gönderilen mektuplar da dahil olmak üzere- inceleyen İstiklal Mahkemesi, Mustafa Sagir hakkında idam kararı vermiştir. 24 Mayıs 1921’de tarihinde Mustafa Sagir, Karaoğlan Çarşısı Meydanı’na getirilmiş ve büyük bir kalabalık önünde mahkeme kararı okunduktan sonra asılarak idam edilmiştir.  

• Salih Kış, “İşgal ile İstiklâl Arasında Anadolu’da Bir İngiliz Casusu: Mustafa Sagir”, Tarihin Peşinde, 2009, Sayı:1, s. 195-210; Esat Arslan, “1921 Yılı İlk Yarısında Türk, Fransız-İtalyan Yakınlaşması Karşısında Tarihin Peşinde -Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi - İngiliz Politikası ve Mustafa Sagir Olayı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt:XI, Mart 1995, Sayı: 31.