RIZA NUR

1879 yılında Sinop’ta doğan Rıza Nur, İmamoğlu ailesinden kunduracı Mahmut Zeki Efendi’nin oğludur. Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi’nin ardından Tıbbiye İdadisi’ni (Tıp Lisesi) ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'yi (Askeri Tıp Okulu) tabip yüzbaşı olarak bitirdi. Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nde stajyerlik ve ardından asistanlık yaptı. İleride soyadı olan “Nur” mahlasını burada asistanken aldı. 1907’de cerrahi profesörü, 1908’de binbaşı oldu. Ayrıca askeri tıbbiye öğrencisiyken İttihat ve Terakkî Cemiyeti’ne girdi. II. Meşrutiyet'in ilanından sonra yapılan seçimlerde Sinop mebusu seçilerek Meclis'e girdi. Ancak Meclis’e girdikten sonra İttihatçılara yönelik ağır muhalefet göstermesi nedeniyle bir müddet sonra istifa edince kürsüsü lağvedilerek profesörlükten çıkarıldı ve rütbesi kolağalığa indirildi. Profesörlük yaptığı Askeri Tıbbiye’deki görevinden de alındı. Eleştirilerini keskin bir dille sürdürmesi üç ay hapis yatmasına neden oldu. 23 Ocak 1913’teki Bâbıâli Baskını neticesinde ittihatçıların iktidarı ele geçirmesi üzerine tıp tahsili bahanesiyle Cemal Paşa'nın emriyle yurt dışına sürgüne gönderildi. Tekrar İstanbul’a dönebilmesi ancak 8 yıl sonra Mütareke Dönemi’nde mümkün olabildi.

Rıza Nur, Mondros Mütarekesi’nden sonra döndüğü İstanbul’da Osmanlı Meclis-i Meb’ûsanı’na Sinop mebusu olarak girdi. İşgal sonrasında meclisin dağıtılmasının ardından Ankara’da toplanan Büyük Millet Meclisi’ne katılmak üzere Ankara’ya geçti. Millî Mücadele hükümetlerinde Maarif (1920-1921), Sıhhiye ve Muâvenet-i İctimâiyye vekili sıfatıyla bulundu, bir süre Hariciye Nezâretine vekâlet etti. Mebusluk görevi sırasında önemli kararların alınmasında rol oynadı. Mustafa Kemal’e geçici bir süre için geniş yetkiler tanıyan Başkumandanlık Kanunu tasarısı Rıza Nur ve onu destekleyenler tarafından Meclis’e sunularak 5 Ağustos 1921’de yasalaşmıştır. Bununla birlikte fiilen Millî Mücadele’nin içerisinde bulundu ve Sakarya Meydan Muharebesi esnasında doktor olarak görev yaptı.

1 Kasım 1922 tarihinde saltanatı kaldıran kanun metnini yazan Rıza Nur, Lozan Konferansı’na da ikinci delege sıfatıyla katıldı. 1923’ten sonra da mebusluk görevini sürdürürken kültür ve edebiyat eserlerinin yazımıyla ilgilendi, Türk tarihi ve Türkoloji alanlarında çalışmalar yürüttü. Rıza Nur M. Kemal Paşa'ya 1926 yılından vefatına kadar muhalif kaldı ve 1938 yılında, Mustafa Kemal Atatürk'ün vefat etmesinden sonra Türkiye'ye döndü. 8 Eylül 1942 tarihinde İstanbul'da vefat etti.    

• Ali Birinci, “Rıza Nur”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:35,
• Zakir Avşar, Bir Türkçü’nün Portresi Dr. Rıza Nur, Bengi Yayınevi, Ankara 2011.
• Andrew Mango, Atatürk - Modern Türkiye'nin Kurucusu, Remzi Kitapevi, İstanbul 2016.