YUNUS NADİ ABALIOĞLU

Cumhuriyet gazetecisinin kurucusu olan Yunus Nadi, Fethiye eşrafından Abalızade Halil Efendi’nin oğludur. Mekteb-i Sultani’yi (Galatasaray Lisesi) bitirdikten sonra bir süre Hukuk Mektebi’nde okuyan Yunus Nadi, öğrencilik yıllarından itibaren gazetecilik mesleği ile ilgilenmeye başlamıştır. II. Abdülhamit yönetimi karşıtı hareketlere katılmaktan 1901 yılında tutuklandıktan sonra Midilli Adası’na sürülmüş, ancak II. Meşrutiyet’in ilanından sonra 1908 yılında İstanbul’a dönebilmiştir. 1908’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye olduktan sonra 1910’da Selanik’te İttihat ve Terakki Fırkası’nın yayın organı Rumeli gazetesinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı. Çanakkale Savaşı sırasında Enver Paşa’nın getirdiği yasağa rağmen, Tasvir-i Efkâr gazetesi yazı işleri müdürü Abidin (Daver) Bey ile birlikte Mustafa Kemal’in resmini gazetede yayımladı. Yunus Nadi’nin yayınladığı bu fotoğraf, Mustafa Kemal’in İstanbul basınında yayımlanan ilk fotoğrafıdır.

Tasvir-i Efkâr gazetesinden ayrıldıktan sonra 1918’de Yeni Gün gazetesini kurmuştur. Ayrıca 1918’de Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda İzmir mebusu seçilmiştir. Anadolu'daki Millî Mücadele hareketine olan desteğini yazdığı yazılar ile açıkça belli etmiştir. Gazetesi, Sultan Vahdettin'in ve İngiliz güçlerinin baskısı nedeniyle sık sık kapatılıp benzer isimler ile yeniden açılmıştır.

16 Mart 1920’de İstanbul'un işgalinden bir gün sonra gazetesi İngilizler tarafından kapatılan Yunus Nadi, Anadolu’ya geçerek “Anadolu’da Yeni Gün” gazetesini çıkarmış ve Millî Mücadele’ye olan desteğini sürdürmüştür. Ayrıca Anadolu’ya geçişi sırasında gazeteci yazar Halide Edip (Adıvar) ile tren istasyonundaki mola sırasında Ankara'ya gider gitmez ilk iş olarak "bir ajans teşkilatı" kurulmasının gerekliliğini görüşerek “Anadolu Ajansı”nın temellerinin atılmasına katkı sağlamıştır.

Yunus Nadi 1920 yılında Büyük Millet Meclisi’ne İzmir mebusu olarak girmiş, 1924 yılında Muğla mebusu seçilmiştir. Mebusluk görevini sürdürürken gazeteciliğe de devam etmiş ve Mustafa Kemal’in başkomutan seçilmesinde önemli bir rol oynamıştır. 

1923 yılında Anayasa Komisyonu Başkanı iken Cumhuriyetin kurulduğunu bildiren anayasa değişikliğini meclis kürsüsünden okuyan Yunus Nadi, cumhuriyetin ilanından sonra Cumhuriyet gazetesini çıkarmaya başlamıştır. Gazete hilafet yanlısı İstanbul basınına karşı cumhuriyeti ve devrimleri savunacak bir yayın organı olma niteliği taşımıştır. 

İkinci Dünya Savaşı’nın gidişatını 1943 yılına kadar kendi yorumlarıyla köşesinden okurlarına aktardı. Yaptığı açıklamalar Nadi’nin Alman yanlısı olarak nitelenmesine yol açtı. Ancak kimilerine göre Yunus Nadi’nin Alman yanlısı yorumlarının sebebi siyasi olmaktan çok ticaridir. Savaş sırasında Yunus Nadi’nin Almanya’dan sağladığı ucuz kâğıt nedeniyle böylesi yorumlar yaptığını belirten görüşler mevcuttur.

Yunus Nadi, tedavi amacıyla gittiği Cenevre’de 28 Haziran 1945 tarihinde hayatını kaybetti. Mezarı İstanbul’da Edirnekapı Şehitliği’nde bulunmaktadır.

• Fatma İçöz, İkinci Dünya Savaşı ve Yunus Nadi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü,(Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2006.
• John M. Vander Lippe, The Politics of Turkish Democracy: İsmet İnonu and the Formation of the Multi-Party System, 1938-1950, SUNY Press, New York, 2005.